Doelloos zijn, een doel op zich?

Elke onderneming, of die zich nu op persoonlijk, zakelijk, politiek of vormingsvlak situeert, wordt geacht duidelijk haar doelstellingen te stellen en onder woorden te brengen. Er bestaat zelfs een hele schat aan termen om het zo helder mogelijk te krijgen: sanering, streefcijfers, quota, eindtermen, cognitieve, motorische, psychomotorische, affectieve, dynamisch-affectieve, … allemaal doestellingen. We hebben er als maatschappij heel ijverig heel veel bedacht.

En in het dagdagelijkse leven kan het toch niet dat er niet iets is dat je wil bereiken, dat je je tot doel gesteld hebt, al is het zonder doel zijn. Dat is toch ook een doel?

Iedereen kent het beeld van de boogschutter en het hert. Het verwijst naar de verbondenheid tussen schutter en doel, om niet te spreken over eenheid. Want dat is het eigenlijk: eenheid. Wanneer we tot de ware zin van doelstelling komen, spreken we over een totaalbeleving in het moment zelf. Er is geen onderscheid tussen het beoogde, degene die beoogt en de actie die ondernomen wordt. Het is allemaal één geheel, het is een totaalgegeven. Op dat moment is dat geheel de totale realiteit. Er bestaat niets buiten, er is niets dat verstrooit, niets dat afleidt. Het stellen van het doel, de actie en het bereiken van het doel zijn ook niet gescheiden, ze bestaan bijna terzelfdertijd. Je kan zelfs stellen dat het doel zich openbaart. In het verloop van het leven dienen zich allerlei uitdagingen, gebeurtenissen en opportuniteiten aan. Op deze momenten dient een doel zich aan waar we ons één mee voelen en waaruit een logische, spontane actie voortvloeit. Deze momenten van intensiteit zijn alleen mogelijk als we open en ontvankelijk leven. Als onze blik open is voor de weg die we gaan en alles wat zich op en rond deze weg bevindt.

De meeste situaties waarin we spreken over doelen en doelstellingen voldoen hier niet aan. Het is een vertekening van de idee. Doelen zijn iets geworden wat in de toekomst gelegd wordt. Het zijn punten van focus waar met geduld en inzet naartoe gewerkt moet worden. Afleidingen en verleidingen moeten het hoofd geboden worden om de focus te bewaren en onze doelstellingen te halen.

Focus blijft natuurlijk belangrijk. Maar in plaats van een eenheidsbeleving te zijn, is het een tunnelvisie geworden. We richten onze aandacht op een punt in de toekomst, een droombeeld, een (nog-)niet-realiteit. En we gaan ons leven inrichten om ons verlangen, dat droombeeld, te realiseren. En net zoals een paard met oogkleppen werken we vooruit en zien we de rijkdom buiten deze focus niet meer. We missen mogelijkheden en geschenken die, als we ze hadden gezien, ons meer zouden gebracht hebben dan het beeld dat we vasthouden in ons richtveld. Creativiteit richt zich op het bereiken van dit punt van focus. Ze kan niet meer vrij stromen en ongebreideld creëren, ze wordt het middel tot ons doel. Aan banden gelegd verwordt creativiteit tot inventiviteit. Maar creativiteit is in essentie totale vrijheid. Schepping ontvouwt zich zomaar omwille van het plezier van het scheppen, misschien zelfs omwille van het scheppen zelf. Water stroomt naar de zee, creativiteit creëert.

Maar soms is deze focus op de toekomst nodig. Als alles chaos geworden is en je door het bos de bomen niet meer ziet, kan een lijstje met praktische doelen je helpen alles weer op de rails te krijgen. Als een situatie ondraaglijk is, als het Nu onmogelijk onder ogen kan gezien worden, is het licht van de toekomst de hoop, de zekerheid zelfs dat het niet altijd slechter kan blijven gaan, dat het eens moet beteren. De toekomst en het doel om die betere toekomst te halen, te bereiken, maken ons soms dankbaar en gedeeltelijk blind voor elke dag ellende. Zolang we maar in het achterhoofd houden dat het moment komt dat we ermee om zullen moeten gaan. Alleen even uitstellen tot we de kracht hervonden hebben.

En dan is er ook nog het stellen van schijndoelen. Het is een handige manier om de zaken voor zich uit te schuiven. Het lijkt een beetje op voornemens die we elk jaar met nieuwjaar weer uitspreken. Onze lezers hebben dat goed gezien. Voornemens worden zelden omgezet in de praktijk. En op zich is daar niets mis mee. Maar geef jezelf dan een beetje krediet en geef jezelf de ruimte om zonder schijndoelen te leven. Het is een verademing, dat krijg je op een briefje!